I dërguari special i SHBA-së për Ballkanin Perëndimor, Gabriel Escobar, tha të premten se në Bosnje dhe Hercegovinë, ai është “më i shqetësuar” nga mundësia e kolapsit ekonomik dhe demografik sesa lufta.
Ky është një opsion shumë më realist, u tha i dërguari amerikan gazetarëve kroatë në Zagreb përpara se të nisej për në Forumin e Dubrovnikut të këtij viti. Escobar paralajmëroi se kjo mbështetet nga fakti se vendi fqinj ka “rritje ekonomike deri tani më të keqe në rajon”, është më i keqi në indeksin e korrupsionit në rajon në vitin 2022 dhe humbet një për qind të popullsisë së tij, kryesisht të rinj çdo vit.
I dërguari amerikan tha se të drejtat politike të të gjithë nënshkruesve të Marrëveshjes së Dejtonit ‘duhet të ruhen dhe të mbrohen’, por ai është i bindur se të drejtat politike janë më pak të rënda për të rinjtë sesa korrupsioni dhe kushtet e pafavorshme ekonomike në vend. “Këta njerëz po largohen jo sepse nuk duan të jetojnë në një shoqëri multietnike. Ata largohen sepse nuk mund të gjejnë një punë pa lidhje të korruptuara”, beson Escobar.
I dërguari amerikan shtoi se ekonomia e Republika Srpska është ‘në një gjendje shumë, shumë të keqe’ dhe se udhëheqësi serb i Bosnjës Milorad Dodik ‘nuk konsiderohet më efektiv në drejtim të menaxhimit ekonomik’. Në përshkallëzimin e fundit të tensioneve në Bosnje dhe Hercegovinë, Parlamenti i Republika Srpska miratoi një ligj në qershor, me iniciativë të Dodik, që ndalonte zbatimin e vendimeve të Gjykatës Kushtetuese të Bosnjë-Hercegovinës në territorin e këtij entiteti.
Përfaqësuesi i Lartë për Bosnjë dhe Hercegovinë, Christian Schmidt, me vendimin e 1 korrikut, anuloi ligjet e kontestuara dhe ndryshoi Kodin Penal të Bosnjë-Hercegovinës, i cili hapi hapësirë për ndjekje penale të personave përgjegjës për rrezikimin e rendit kushtetues të shtetit.
Escobar tha se Shtetet e Bashkuara do të mbrojnë Marrëveshjen e Dejtonit, integritetin territorial të Bosnjë dhe Hercegovinës, si dhe institucionet qendrore nga sulmet e Dodik. Përveç kësaj, ata do të jenë të gatshëm të “reagojnë shumë fuqishëm” me mjete ligjore si sanksionet, nëse rezulton se shpallja e Dodik për një referendum për statusin e Republikës Srpska nuk është vetëm një kërcënim tjetër bosh.
“Ne nuk do të braktisim Marrëveshjen e Dejtonit dhe nuk do të heqim dorë nga obligimet tona ndaj atij vendi. Nuk ka rrugë ligjore për të shkëputur entitetin. Shpresoj se është vetëm retorikë politike, por nëse nuk është, do të jemi të gatshëm të reagojmë me mjete ligjore”, theksoi ai.
Eskobar përsëriti se SHBA-të mbështesin rrugën e BiH drejt Bashkimit Evropian, i cili ndër të tjera po ngadalësohet nga ndikimi rus. “Dodik lavdëron (presidentin rus Vladimir) Putin më shumë se ai (presidentin bjellorus Aleksandar) Lukashenko,” tha i dërguari amerikan dhe e konsideron atë një “tendencë shqetësuese”.
Ai tha se nuk sheh asgjë pozitive në marrëdhëniet e tij me Moskën dhe pranon se marrëdhëniet ndërmjet Serbisë dhe Rusisë janë shumë më të komplikuara.
Megjithatë, ai e konsideron pozitive që nuk ka pasur takime të fundit mes presidentit serb Vuçiç dhe Putin dhe nuk ka pasur takime në nivel të Ministrisë së Punëve të Jashtme dhe mirëpret faktin që Serbia ka mbështetur disa rezoluta të OKB-së në lidhje me agresionin rus kundër Ukrainës, por ai i bëri thirrje Serbisë të ndjekë rrugën e fqinjëve të saj dhe të vendosë sanksione Moskës.
“Është e rëndësishme të tregohet solidariteti me pjesën tjetër të komunitetit ndërkombëtar në kohë si këto. Ne i inkurajojmë ata ta bëjnë këtë”, tha Escobar.
Kurti do ta humbasë një mundësi nëse nuk rreshtohet me partnerët e tij
Serbia dhe Kosova në shkurt e pranuan planin evropian për normalizimin e marrëdhënieve dhe në mars në Ohër për zbatimin e asaj marrëveshjeje.
Në tekstin e marrëveshjes thuhet se të dyja palët do të zhvillojnë “marrëdhënie normale, të fqinjësisë së mirë të bazuar në të drejta të barabarta”, se “do të njohin reciprokisht dokumentet dhe simbolet kombëtare, duke përfshirë pasaportat, diplomat, targat dhe vulat doganore” dhe se Serbia nuk do ta kundërshtojë anëtarësimin e Kosovës në asnjë organizatë ndërkombëtare.
Trazirat në veri të Kosovës në fund të majit e kërcënuan atë plan. Rreth 50,000 serbë jetojnë në veri të Kosovës dhe përbëjnë shumicën lokale, dhe trazirat shpërthyen pasi kryetarët e komunave, shqiptarë etnikë, me ndihmën e policisë me urdhër të Prishtinës, morën detyrën pas zgjedhjeve lokale që u bojkotuan nga shumica. serbët, dhe pjesëmarrja ishte vetëm 3.4 për qind.
Escobar tha të premten se plani evropian është “i mirë” dhe se “nuk i përshtatet asnjërës palë”. I dërguari amerikan tha se ka “indikacione pozitive” se Beogradi mund ta pranojë atë, por nuk mund të thotë të njëjtën gjë për kryeministrin e Kosovës, Albin Kurti . “Ne shpresojmë që në një moment (Kurti) të përmbushë kërkesat evropiane dhe amerikane,” tha Escobar.
I pyetur se çfarë pasojash mund të ketë kjo për Kosovën dhe nëse njëra prej tyre do të ishte tërheqja e KFOR-it, Escobar tha se kjo mundësi “nuk ishte në tavolinë”. “Partneriteti ynë me Kosovën është partneritet me popullin e Kosovës, jo me një parti apo një figurë politike”, tha i dërguari amerikan për Ballkanin Perëndimor.
Ai theksoi se pasojë e mospranimit të planit evropian është një mundësi e humbur. “Nuk është një masë ndëshkuese, është një mundësi e humbur . Kjo po i ndodh Kosovës tani sepse nuk po koordinohet me partnerët e saj”, ka shtuar Escobar.
Për të normalizuar marrëdhëniet, Serbia kërkon formimin e një bashkësie të komunave me shumicë serbe në veri të Kosovës, e cila është paraparë me Marrëveshjen e Brukselit për Normalizimin e Marrëdhënieve nga viti 2013. Kosova po përpiqet ta pengojë atë komunitet që të ketë pushtete ekzekutive, duke theksuar se nuk dëshiron diçka si Republika Srpska në BiH në territorin e saj.
